به گزارش سلامت نیوز به نقل از سازندگی، در روزهای اخیر، کلیپی با عنوان «ازدواج آرامش» که در آن چند دختربچه با صدای کودکانه سرودهایی دربارهٔ ازدواج، «عروس شدن» و «واسطه‌گری خیر» می‌خوانند، در شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبان دست به دست شد. فضای آن کلیپ شبیه اجرای یک سرود دانش‌آموزی است؛ اما محتوای شعرها مفاهیم ازدواج، آرامش و عروس شدن را در ذهن کودکان ۸ تا ۱۰ ساله می‌کارد. همین تضاد باعث شد که کاربران زیادی در فضای مجازی و رسانه‌ها به آن واکنش نشان دهند؛ عده‌ای این کلیپ را مصداق ترویج کودک‌همسری و نقض حقوق کودک دانستند و عده‌ای دیگر آن را صرفاً یک «برنامه فرهنگی» خواندند.
در کنار این کلیپ، موضوعی دیگر هم توجه افکار عمومی را برانگیخت: گزارش‌هایی از ثبت‌نام دختران ۱۰ تا ۱۵ساله در سامانه‌ای به نام «آدم و حوا» و حضور مادران به عنوان واسطهٔ ازدواج برای کودکان.
بر اساس قانون مدنی ایران، سن ازدواج برای دختران ۱۳ سال و برای پسران ۱۵ سال تعیین شده است اما با کسب اجازهٔ پدر یا حکم دادگاه امکان ازدواج دختران حتی از ۸ سال و ۹ ماه قمری وجود دارد. این موضوع نشان می‌دهد که تعریف «کودک» در نظام حقوقی ایران با تعریف بین‌المللی، که تمامی افراد زیر ۱۸ سال را کودک می‌داند، مغایرت دارد. به همین دلیل سازمان‌های مدافع حقوق کودک معتقدند که قوانین فعلی راه را برای ازدواج‌های زودهنگام هموار کرده است. آمارهای رسمی نیز نگران‌کننده است. به گزارش مرکز آمار ایران در سال‌های اخیر به طور متوسط سالانه حدود ۱۳۵هزار ازدواج با عروس‌هایی زیر ۱۸ سال ثبت می‌شود. این عدد به خوبی نشان می‌دهد که کودک‌همسری نه یک رویداد استثنایی بلکه یک پدیده فراگیر است. همچنین به گفتهٔ منابع دولتی، ازدواج‌های کودکان بیشتر در استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و اردبیل رخ می‌دهد و غالباً با انگیزه‌های اقتصادی، فرهنگی و مذهبی همراه است.
ماجرای سامانه «آدم و حوا»
در سال‌های گذشته با کاهش نرخ ازدواج و باروری، دولت و برخی نهادها، اقدام به راه‌اندازی پلتفرم‌های «همسان‌گزینی» کرده‌اند. سامانه‌هایی مانند «همدم» و «آدم و حوا» با ادعای وساطت ازدواج «اصیل و سنتی» فعالیت می‌کنند. با این حال، گزارش‌های متعدد نشان می‌دهد این سامانه‌ها به بستری برای تبلیغ کودک‌همسری تبدیل شده‌اند.
بر اساس این گزارش‌ها، پلتفرم‌هایی مثل «آدم و حوا» و برخی کانال‌های ایتا و تلگرام به صورت علنی پروفایل‌های افراد زیر ۱۸ سال و حتی زیر ۱۳ سال را منتشر می‌کنند. بسیاری از این پلتفرم‌ها پیش‌تر شرط سنی ۱۸ سال را برای ثبت‌نام اعلام کرده بودند اما در ماه‌های اخیر این شرط حذف شده است. تحقیقات نشان داده که حدود ۱۷ درصد از پروفایل‌های منتشر شده در پلتفرم «آدم و حوا» در ۶ ماه گذشته مربوط به افراد زیر ۱۸ سال بوده است. این سایت حتی پروفایل‌هایی برای دختران ۱۳ یا ۱۴ ساله و یک مورد ۱۱ ساله منتشر کرده است؛ اکثر این پرونده‌ها از شهرهای مشهد، اصفهان، اسفراین، زنجان، طارم و تهران بوده‌اند. این پلتفرم همچنین از کاربران می‌خواهد، فرم‌هایی را پر کنند که نه‌تنها شامل اطلاعات شخصی و خانوادگی است بلکه پرسش‌هایی دربارهٔ باورهای سیاسی، میزان اعتقاد به ولایت فقیه، رعایت حجاب و نماز را نیز در بر دارد. در واکنش به این انتقادات، مدیر اجرایی سامانهٔ «آدم و حوا» در مصاحبه‌ای اعلام کرد که این سامانه «صرفاً مادهٔ ۳۷ قانون جوانی جمعیت را اجرا می‌کند» و نمی‌تواند به‌طور مستقل برای ممنوعیت ثبت‌نام افراد زیر سن قانونی تصمیم بگیرد. او گفته است که سن ازدواج دختران ۱۳ و پسران ۱۴ سال است و «تمامی موارد زیر سن قانونی با اطلاع و موافقت خانواده‌ها ثبت می‌شود».
معارض با حقوق کودک
استفادهٔ پلتفرم‌های همسان‌گزینی از بخش‌های آموزشی با محتوای جنسی یکی دیگر از انتقادهای جدی فعالان حقوق کودک است. در برخی از این سایت‌ها، بخشی با عنوان «اتاق خواب رویا» یا «صمیمیت در دوران نامزدی» وجود دارد که مطالبی دربارهٔ روابط جنسی، بدن و زندگی زناشویی ارائه می‌دهد، در حالی که این محتواها بدون هشدار و راهنمای سنی برای همهٔ کاربران از جمله کودکان قابل دسترسی است. چنین روندی، آشکارا با اصول کنوانسیون حقوق کودک مغایرت دارد که دولت‌ها را موظف به محدودسازی دسترسی کودکان به محتوای نامناسب می‌کند.
چرا کودک همسری؟
برای فهم چرایی گسترش کودک‌همسری در کشورمان باید به ترکیبی از عوامل اقتصادی، فرهنگی و سیاسی توجه کنیم. در برخی مناطق کم‌برخوردار، ازدواج زودهنگام دختران راهکاری برای کاهش بار مالی خانواده یا ایجاد پیوندهای قبیله‌ای است. همچنین برداشت‌های سنتی و مذهبی که بر بلوغ جسمی به‌عنوان معیار ورود به زندگی مشترک تاکید دارد به تداوم این پدیده کمک می‌کند. از سوی دیگر سیاست‌های تشویقی دولت برای افزایش جمعیت و ازدواج، از طرح «جوانی جمعیت» تا راه‌اندازی سامانه‌های همسان‌گزینی، غالباً بدون توجه به عواقب اجتماعی و روانی ازدواج زودرس اجرا می‌شود. کودک‌همسری، پیامدهای سنگینی برای دختران دارد. از نظر پزشکی، بارداری در سن پایین خطر بالای مرگ‌ومیر مادر و نوزاد، سقط جنین و مشکلات جسمی مانند فیستول را افزایش می‌دهد.
از نظر روانی، ازدواج زودهنگام مانع رشد شخصیتی، تحصیلی و اجتماعی کودکان می‌شود و احتمال بروز افسردگی، خودکشی و خشونت خانگی را افزایش می‌دهد. تحقیقات جهانی نشان می‌دهد، زنانی که در سنین پایین ازدواج می‌کنند با احتمال بیشتری قربانی خشونت همسر و محرومیت از آموزش و اشتغال می‌شوند. در ایران نیز بسیاری از دختران کودک‌همسر از ادامه تحصیل محروم می‌شوند و به‌دلیل نبود شبکهٔ حمایتی در چرخه‌ای از فقر و خشونت گرفتار می‌مانند. با توجه به این شرایط، ثبت‌نام یک دختربچه توسط مادر در سامانهٔ «آدم و حوا» یا تمجید «ازدواج آرامش» در سرودهای مدرسه، نه نشانهٔ «آرامش» بلکه نشانهٔ بازتولید چرخه‌ای از فقر، ناامیدی و سلطه است. همزمان مسئولیت دولت در قبال حقوق کودکان قابل توجیه نیست. دولت ایران عضو کنوانسیون حقوق کودک است و باید حقوق کودکان را بدون تبعیض اجرا کند. عدم شفافیت و ضعف نظارت بر سامانه‌های همسان‌گزینی امکان سوءاستفاده و انتشار محتوای نامناسب را فراهم کرده است. وقتی حتی یک پلتفرم به‌طور علنی پروفایل‌های دختران ۱۳ ساله و حتی ۱۱ ساله را منتشر می‌کند، نمی‌توان با استناد به «قانون» از مسئولیت اخلاقی و حقوقی شانه خالی کرد.
نظر شما